Zakon o sprečavanju pranja novca i finansiranja terorizma („Sl. glasnik RS”, br. 20/2009, 72/2009, 91/2010 i 139/2014 – u daljem tekstu: Zakon) u članu 67. propisuje da je svako fizičko lice koje prelazi državnu granicu i pritom prenosi fizički prenosiva sredstva plaćanja u iznosu od 10.000 evra ili više, u dinarima ili stranoj valuti, dužno da to prijavi nadležnom carinskom organu.
U cilju sprečavanja sticanja, držanja, prikrivanja, korišćenja, konverzije ili prenosa imovine stečene izvršenjem krivičnog dela, ili netačnog prikazivanja prave prirode, porekla, mesta nalaženja, kretanja, raspolaganja, vlasništva ili prava u vezi sa tom imovinom, kao i u cilju sprečavanja podstrekavanja na vršenje i vršenja terorističkih akata, većina država je donela propise koji s jedne strane omogućavaju državnim organima da prikupljaju podatke i vrše kontrole radi sprečavanja i otkrivanja pranja novca i finansiranja terorizma, a s druge strane određenim pravnim i fizičkim licima nameću obavezu da dostavljaju određene podatke. Tako je propisano i da su fizička lica obavezna da prilikom prelaska državne granice nadležnom carinskom organu prijave prenos fizički prenosivih sredstava plaćanja ukoliko njihov iznos prevazilazi iznos propisan Zakonom.
Da bi se izbeglo da putnici, usled nepoznavanja propisa, ne ispune navedenu obavezu, Uprava carina je, shodno Zakonu, dužna da na svakom graničnom prelazu, na vidnom mestu postavi odgovarajuća obaveštenja. Ovim obaveštenjima se i neukim fizičkim licima jasno stavlja na znanje da su prilikom prelaska državne granice dužni da na Obrascu prijave, na propisani način, nadležnom carinskom organu prijave ukoliko prenose fizički prenosiva sredstva plaćanja u iznosu od 10.000 evra ili više, u dinarima ili stranoj valuti.
Zakon pod fizički prenosivim sredstvima plaćanja podrazumeva gotov novac, čekove, menice i druga fizički prenosiva sredstva plaćanja, plativa na donosioca. Uopšteno govoreći, to mogu biti svi finansijski instrumenti koji se fizički mogu preneti s jednog lica na drugo, uz zadržavanje anonimnosti, a najtipičniji su:
1) gotov novac (papirni ili kovani novac koji je u opticaju kao sredstvo razmene),
2) instrumenti koji glase na donosioca, kao što su:
– putnički čekovi,
– prenosivi instrumenti (uključujući čekove, menice i novčane uputnice) koji ili glase na donosioca, indosirani bez ograničenja u korist fiktivnog primaoca, ili su u nekom drugom obliku koji dopušta prenos vlasništva nad njima, i
– nepotpuni instrumenti (uključujući čekove, menice i novčane uputnice) koji su potpisani, ali je izostavljeno ime primaoca.
Svako fizičko lice – putnik, bez obzira na to da li je domaći državljanin ili stranac, ima obavezu da izvrši navedenu prijavu ne samo kada izlazi iz države ili ulazi u nju, već i kada je u tranzitu. Primera radi, za sve putnike je unos novčanih sredstava u Republiku Srbiju slobodan, ali ukoliko se unosi suma od 10.000 evra ili više, odnosno protivvrednost u dinarima ili drugoj stranoj valuti, putnik je dužan da to prijavi. S druge strane, pravo iznošenja novčanih sredstava iz Republike Srbije zakonom je ograničeno, pri čemu svi putnici slobodno, bez prijave, mogu da iznesu iz zemlje iznos do 10.000 evra, odnosno protivvrednost u dinarima ili drugoj stranoj valuti, a veći iznos deviza dozvoljeno je izneti samo uz obavezu prijave, i to nerezidenti – ukoliko poseduju odgovarajuće potvrde o poreklu novca, a rezidenti – ukoliko poseduju dokaz da se iseljavaju.
Vlasnik prenosivih sredstava plaćanja može da bude ne samo fizičko lice koje ih prenosi i vrši prijavu, nego i drugo fizičko ili pravno lice. U tom slučaju, kao i kada postoji više od jednog vlasnika, to u prijavi mora posebno da se navede.
Takođe, u prijavi je neophodno navesti i poreklo (izvor iz kojeg sredstva potiču, npr. štednja, prodaja stvari ili nekretnina, nasledstvo, itd.) i nameravanu namenu sredstava plaćanja koja se prijavljuju (npr. kupovina stvari ili nekretnina, ulaganje).
Sam način prijave fizički prenosivih sredstava plaćanja propisan je novim Pravilnikom o prijavi prenosa fizički prenosivih sredstava plaćanja preko državne granice („Sl. glasnik RS”, br. 87/2017 – u daljem tekstu: Pravilnik), koji će se primenjivati počev od 1. januara 2018. godine. Pravilnikom je propisan i novi Obrazac prijave, koji će se koristiti takođe od 1. januara 2018. godine, a sastoji se od dva identična primerka i uputstva za njegovo popunjavanje.
Uprava carina je dužna da na svakom graničnom prelazu, kako na ulasku tako i na izlasku iz zemlje, licima koja prelaze državnu granicu učini dostupnim Obrazac prijave, sa uputstvom za njegovo popunjavanje.
Fizičko lice – putnik će, prema Pravilniku, obavezu prijavljivanja prenosa fizički prenosivih sredstava plaćanja moći da ispuni:
– ili tako što će samo popuniti Obrazac prijave,
– ili tako što će potrebne podatke dati carinskom službeniku koji na graničnom prelazu vrši carinsku kontrolu.
Ukoliko se fizičko lice odluči da samo popuni Obrazac prijave, sve rubrike obrasca koje su u beloj boji popuniće tamnom olovkom, velikim štampanim slovima, koristeći srpski ili engleski jezik. Tako popunjeni obrazac mora svojeručno da potpiše i da preda na graničnom prelazu nadležnom carinskom službeniku.
Ukoliko fizičko lice želi da Obrazac prijave umesto njega popuni carinski službenik, mora da mu saopšti potrebne podatke i da stavi na uvid potrebne isprave i fizički prenosiva sredstva plaćanja čiji prenos prijavljuje. Nakon što popuni Obrazac prijave i izvrši potrebnu kontrolu, carinski službenik popunjeni Obrazac prijave daje fizičkom licu na uvid i potpis.
U svakom slučaju fizičko lice zadržava jedan primerak popunjenog i potpisanog, a od strane carinskog službenika overenog Obrasca prijave.
U slučaju davanja lažnih, netačnih ili nepotpunih podataka, smatraće se da podnosilac prijave nije ispunio zakonsku obavezu, pa može da mu se izrekne kazna, a carinski organ, na osnovu Zakona o sprečavanju pranja novca i finansiranja terorizma, može privremeno da zadrži fizički prenosiva sredstva plaćanja.
Novčanom kaznom u iznosu od 5.000 do 50.000 dinara kazniće se za prekršaj fizičko lice ako nadležnom carinskom organu ne prijavi fizički prenosiva sredstva plaćanja u iznosu od 10.000 evra ili više, u dinarima ili stranoj valuti, koje prenosi preko državne granice.
Novčanom kaznom u iznosu od 500 do 50.000 dinara kazniće se za prekršaj fizičko lice ako prijava prenosa fizički prenosivih sredstava plaćanja ne sadrži sve propisane podatke.
Nadležni carinski organ je u obavezi da privremeno zadrži neprijavljena fizički prenosiva sredstva plaćanja, i to iznos koji prevazilazi dozvoljenu sumu (sve preko 9.999 evra, odnosno protivvrednost u dinarima ili stranoj valuti), kao i ona sredstva za koja po njegovoj oceni postoji osnovana sumnja da su, bez obzira na njihov iznos, u vezi sa pranjem novca ili finansiranjem terorizma. O oduzetim fizički prenosivim sredstvima plaćanja izdaje se potvrda. Oduzeta sredstva se deponuju na račun nadležnog organa za vođenje prekršajnog postupka koji se vodi kod Narodne banke Srbije.
Sve navedeno važi i pri prelasku administrativne linije sa AP Kosovo i Metohija.